Solidarna odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę – cz. I
Inwestycje budowlane to często wieloetapowe przedsięwzięcia o dużej wartości, realizowane z udziałem licznych podmiotów gospodarczych – od inwestora przez wykonawcę do podwykonawcy i dalszych podwykonawców. Taka sytuacja sprawia, że ich rozliczenie nierzadko stwarza wiele problemów. Z uwagi na specyfikę tego typu inwestycji w przepisach przewidziano szczególną instytucję w postaci solidarnej odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Z jednej strony stwarza ona korzystny mechanizm dla podwykonawcy, z drugiej – rodzi istotne ryzyka po stronie inwestora.
Regulacja prawna i przesłanki odpowiedzialności
Omawiana instytucja została uregulowana w art. 647(1) KC1. Zgodnie z tym przepisem, zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Podstawową przesłanką warunkującą powstanie tej odpowiedzialności jest zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą, która może zostać udzielona w różny sposób. Ponadto wymaga się, aby umowa z podwykonawcą została zawarta w formie pisemnej. Wskazuje się także na określenie w umowie pomiędzy inwestorem a wykonawcą zakresu robót, które wykonawca może powierzyć podwykonawcom, co jednak nie jest bezwzględnym warunkiem powstania solidarnej odpowiedzialności inwestora2. Opisane zasady nie mogą zostać zmienione przez strony, ponieważ odmienne postanowienia umowne są nieważne.
Zakres zastosowania instytucji
Solidarna odpowiedzialność inwestora dotyczy określonego rodzaju prac – robót budowlanych (w tym remontów3) wykonanych przez podwykonawcę. Ochroną objęci są podwykonawcy realizujący roboty zarówno na podstawie umowy o roboty budowlane, jak i na podstawie umowy o dzieło (w rozumieniu KC). Kluczowe znaczenie ma to, czy rezultat świadczenia podwykonawcy spełnionego na podstawie umowy z wykonawcą składa się na obiekt stanowiący przedmiot świadczenia wykonawcy w ramach zawartej z inwestorem umowy o roboty budowlane. Z tego powodu zakresem zastosowania instytucji nie są objęci dostawcy maszyn i urządzeń potrzebnych do wykonania robót budowlanych ani dostawcy materiałów budowlanych4.
Zgoda inwestora na zawarcie umowy z podwykonawcą
Zgoda inwestora jest przesłanką powstania jego solidarnej odpowiedzialności, choć nie wpływa na ważność ani skuteczność umowy z podwykonawcą5. Może być udzielona zarówno przed, jak i po zawarciu takiej umowy, w tym po wykonaniu przez podwykonawcę powierzonych mu prac6. Ze względu na sposób udzielenia zgody wyróżnia się zgodę czynną (wynikającą z aktywnego zachowania inwestora) oraz zgodę bierną (przyjętą na skutek milczenia inwestora, po spełnieniu określonych warunków).
Zgoda czynna może zostać wyrażona w dowolny sposób, przez każde zachowanie inwestora, które dostatecznie ujawnia jego wolę7. Może więc zostać udzielona zarówno wprost (np. w formie pisma wyraźnie akceptującego zawarcie umowy z podwykonawcą), jak i w sposób dorozumiany (np. poprzez tolerowanie obecności podwykonawcy na placu budowy, dokonywanie wpisów w jego dzienniku budowy, odbieranie wykonanych przez niego robót czy dokonywanie podobnych czynności8). Warunkiem skuteczności zgody w takiej formie jest możliwość zapoznania się przez inwestora z podstawowymi informacjami o zaangażowaniu podwykonawcy w proces budowlany, które wpływają na zakres solidarnej odpowiedzialności. Dotyczy to elementów podmiotowych (co do osoby konkretnego podwykonawcy) oraz przedmiotowych (co do zakresu robót powierzonych podwykonawcy i wysokości należnego mu wynagrodzenia). Niewystarczająca jest zgoda blankietowa w formie generalnej akceptacji zawierania przez wykonawcę umów z podwykonawcami9. Powyższe informacje inwestor może uzyskać z dowolnego źródła. Nie wymaga się w tym zakresie dochowania jakiejkolwiek procedury, w szczególności przedłożenia inwestorowi przez wykonawcę jakichkolwiek dokumentów.
Zgoda bierna to rodzaj fikcji prawnej przyjmowanej wyjątkowo, gdy spełnią się określone warunki. Wymaga przedstawienia inwestorowi przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w tej umowie lub jej projekcie. Ponadto konieczny jest bezskuteczny upływ 14-dniowego terminu od przekazania powyższych dokumentów, w którym inwestor może zgłosić swój pisemny sprzeciw lub zastrzeżenia. Przedłożenie dokumentacji powinno pochodzić od wykonawcy i wskazywać, w jakim celu zostaje dokonane. Milczenie inwestora może zostać uznane za akceptację umowy z podwykonawcą tylko, jeśli wszystkie powyższe przesłanki zostaną prawidłowo spełnione
Zakres solidarnej odpowiedzialności inwestora
Inwestor odpowiada solidarnie za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Granice kwotowe jego odpowiedzialności wyznacza wysokości wynagrodzenia podwykonawcy określona w umowie zawartej z wykonawcą. Odpowiedzialność wykonawcy i inwestora nie jest jednak tożsama. W szczególności, inwestor nie odpowiada za ewentualne opóźnienie w płatności powstałe po stronie wykonawcy, a więc nie jest zobowiązany do pokrycia kwoty odsetek za opóźnienie w zapłacie ani ewentualnych wydatków poniesionych przez podwykonawcę w związku z dochodzeniem należności od wykonawcy10 Co więcej, z odpowiedzialności wobec podwykonawcy nie zwalnia inwestora fakt dokonania płatności na rzecz wykonawcy11.
Następne zagadnienia dotyczące ochrony interesu podwykonawcy oraz zabezpieczenia interesu inwestora, a także szczególnej regulacji stosowanej przy zamówieniach publicznych, zostaną poruszone w drugiej części artykułu, która już niebawem pojawi się na naszym blogu.
1 ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r., poz.380 z późn.zm.)
2 wyrok SN z 30.05.2006, IV CSK 61/06
3 wyrok SN z 17.07.2008, II CSK 112/08
4 wyrok SN z 17.10.2008., I CSK 106/08
5 wyrok SN z 20.06.2007, II CSK 108/07; wyrok SN z 9.04.2008, V CSK 492/07; uchwała SN z 29.04.2008, III CZP 6/08; wyrok SN z 24.01.2014, V CSK 124/13; wyrok SN z 19.06.2015, IV CSK 580/14; wyrok SN z 20.08.2015, II CSK 551/14
6 wyrok SN z 27.06.2013, III CSK 298/12; wyrok SN z 27.05.2015, II CSK 483/14; wyrok SN z 18.06.2015, III CSK 370/14
7 uchwała SN z 29.04.2008, III CZP 6/08; uchwała SN z 17.02.2016, III CZP 108/15
8 wyrok SN 4.02.2011, III CSK 152/10; wyrok SN z 6.02.2015, II CSK 327/14; uchwała SN z 17.02.2016, III CZP 108/15
9 uchwała SN z 29.04.2008, III CZP 6/08; wyrok SN z 24.01.2014, V CSK 124/13; wyrok SN z 19.06.2015, IV CSK 580/14; wyrok SN z 20.08.2015, II CSK 551/14; uchwała SN z 17.02.2016, III CZP 108/15
10 wyrok SN z 5.09.2012, IV CSK 91/12
11 wyrok SN z 16.06.2008, V CSK 179/07; wyrok SN z 3.10.2008, I CSK 123/08; wyrok SN z 11.02.2016, V CSK 339/15
O autorze
Natalia Kawska
Radca prawny | Od 2016 roku radca prawny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Poznaniu. W pracy zawodowej koncentruje się na zagadnieniach szeroko pojętego prawa cywilnego i prawa handlowego. Posiada doświadczenie związane z organizacją procesów korporacyjnych spółek prawa handlowego oraz udziałem w procesach due dilligence. Prowadziła także spory gospodarcze z zakresu robót budowlanych.
