Blog prawniczy

W praktyce transportowej często spotykane są postanowienia, że brak dostarczenia listu przewozowego czy też innego dokumentu świadczącego o wykonaniu przewozu, spowoduje wstrzymanie płatności. Na wstępie wskazać należy, że blokowanie płatności za wykonany przewóz z uwagi na niedostarczony dokument jest niezgodne z istotą przewozu na gruncie Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów z dnia 19 maja 1956 roku (dalej jako „Konwencja CMR”). Ponadto praktykowane jest obciążanie przewoźnika za zagubienie czy też niewłaściwe użycie dokumentów, co w szczególnym przypadku opisanym poniżej, jest uzasadnione.

Brak listu przewozowego a zapłata za wykonany przewóz

W ostatnim czasie zauważalne staje się wprowadzanie do zleceń transportowych/spedycyjnych postanowień określających kary umowne za poszczególne zachowania, czy też regulacji określających warunki do wstrzymywania płatności za dokonany transport. Najczęstszym postanowieniem w zleceniu jest ustalenie, że brak dostarczenia listu przewozowego, dokumentu CMR czy innego dokumentu stwierdzającego wykonanie usługi, skutkować będzie wstrzymaniem płatności za wykonany przewóz. Niekiedy pojawiają się dodatkowe regulacje wskazujące, że niedostarczenie dokumentów w terminie np. 45 dni będzie wiązać się z potrąceniem określonej kwoty od wysokości frachtu.

W art. 4 Konwencji CMR regulującej międzynarodowy przewóz drogowy towarów wskazano, że list przewozowy stanowi dowód zawarcia umowy przewozu oraz że brak, nieprawidłowość lub utrata listu przewozowego nie wpływa na istnienie ani na ważność umowy przewozu, która mimo to podlega przepisom niniejszej Konwencji.

Odwołując się do istoty przewozu – obowiązkiem przewoźnika jest dokonanie przewozu za wynagrodzeniem w określonym terminie w sposób prawidłowy, tak aby towar nie został podczas transport uszkodzony, czy też aby nie doszło do kradzieży i ubytków, oraz udokumentowanie wykonania zlecenia – nie tylko poprzez przedłożenie listu przewozowego. Jak wskazuje się w piśmiennictwie, Konwencja CMR nie zawiera bezwzględnego nakazu wystawiania listu przewozowego, a sam list nie jest przesłanką zawarcia umowy przewozu podlegającej postanowieniom Konwencji CMR. Zaznaczyć należy, że zarówno wystawienie, jak i późniejsze doręczenie listu przewozowego ma charakter dodatkowy względem umowy przewozu i stanowi element jej realizacji, nie jest zaś essentialia negoti umowy przewozu. Ponadto nie można uznać, że przedłożenie listu przewozowego jest warunkiem koniecznym do zaistnienia umowy. Sąd Apelacyjny w Warszawie, w wyroku z dnia 17 grudnia 2014 roku, w sprawie o sygn. I ACa 971/14 wskazał, że „Konwencja CMR nie zawiera bezwzględnego nakazu wystawiania listu przewozowego, a sam list nie jest przesłanką zawarcia umowy przewozu podlegającej postanowieniom Konwencji CMR”.

Przywołać należy postanowienia art. 41 Konwencji CMR wskazujące, że z zastrzeżeniem postanowień art. 40 jest nieważna i pozbawiona mocy każda klauzula, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia niniejszej Konwencji. Nie ulega wątpliwości, że taką klauzulą – pozbawioną mocy – jest wprowadzanie postanowienia uzależniającego dokonanie płatności od uprzedniego przedłożenia listu przewozowego. Potwierdzeniem powyższego jest również treść art. 17 Konwencji CMR określająca, w jakich wypadkach odpowiada przewoźnik. Zgodnie z przywołaną regulacją: „przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy”. Regulacja nie nakłada na przewoźnika odpowiedzialności z tytułu niedoręczenia listu przewozowego czy nawet nieterminowego jego dostarczenia. Koniecznym jest wskazanie, że istotą przewozu jest dostarczenie towaru z miejsca X do miejsca Y, a nie doręczenie dokumentów, w szczególności w określonym terminie. Reasumując powyższe, niedostarczenie listu przewozowego nie może skutkować odmową zapłaty za wykonany transport. Jeżeli kontrahent odmawia uregulowania należności należy wezwać go do zapłaty oraz w przypadku braku płatności skierować sprawę na drogę postępowania sądowego, oczywiście żądając również odsetek.

Odpowiedzialność przewoźnika za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów

Mając powyższe na uwadze zaznaczyć należy, że Konwencja CMR przewiduje odpowiedzialność przewoźnika za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów w dokładnie określonych sytuacjach, czego skutkiem również nie może być odmowa płatności za wykonany przewóz. W art. 11 ust. 3 Konwencja CMR określa warunki powodujące odpowiedzialność przewoźnika. Na wstępie wskazać należy, że powyższa regulacja dotyczy jedynie dokumentów towarzyszących listowi przewozowemu. Przywołane postanowienie wprowadzone zostało z uwagi na to, że międzynarodowy transport drogowy towarów wiąże się często z koniecznością załatwienia formalności celnych, czy też z koniecznością poddania towaru kontroli jakościowej, fitosanitarnej, technicznej, czy też weterynaryjnej. Nadawca powinien załączyć do listu wskazane dokumenty, pozostawić do dyspozycji przewoźnika oraz udzielić mu wszelkich żądanych informacji. Literalne brzmienie postanowienia art. 11 ust. 3 w zw. z art. 11 ust. 1 Konwencji CMR wprost wskazuje, że przedmiotem postanowienia są inne potrzebne dokumenty załączone do listu przewozowego, a nie stricte list przewozowy. Częstym błędem jest uzależnianie zapłaty za przewóz od dostarczenia listu przewozowego powołując się właśnie na art. 11 ust. 3 Konwencji CMR. Nieprawidłowym również jest twierdzenie, że art. 11 ust. 3 Konwencji CMR odsyła do przepisów o komisie, lecz do przepisów regulujących odpowiedzialność spedytora. Nieporozumienie wynika z błędnego przetłumaczenia wieloznacznego francuskiego słowa „commissioner” oraz angielskiego słowa „agent”.

Uregulowania Konwencji CMR dotyczące odpowiedzialności za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów (towarzyszących listowi przewozowemu) mają charakter ogólnikowy. Konieczne jest odwołanie do przepisów prawa krajowego. W przepisach dotyczących umowy spedycji oraz wspomnianej umowy komisu nie zostały zawarte szczegółowe postanowienia regulujące odpowiedzialność za zagubienie dokumentów. Przyjąć należy, że odpowiedzialność opiera się na ogólnych zasadach odpowiedzialności kontraktowej zgodnie z art.471 i nast. k.c. Ponadto jak wynika z uregulowań art. 11 ust. 3 w zw. z art. 23 Konwencji CMR, odszkodowanie nie może przewyższyć odszkodowania, jakie należałoby się w razie zaginięcia towaru. Odszkodowanie obliczane jest według wartości towaru w miejscu i w okresie przyjęcia go do przewozu. Ponadto wartość towaru określa się według ceny giełdowej lub w razie jej braku według bieżącej ceny rynkowej, a w przypadku braku jednej i drugiej – według zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości. Pamiętać należy, że odszkodowanie nie może jednak przekraczać 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto. Reasumując odpowiedzialność przewoźnika zasadna jest, gdy odpowiada on za zagubienie dokumentów dołączonych do listu przewozowego, a dokumenty te zostały prawidłowo wskazane w liście przewozowym oraz prawidłowo przekazane przewoźnikowi.

Podsumowanie

Odwołując się zarówno do brzmienia przepisów Konwencji CMR, orzecznictwa sądów polskich oraz poglądów przedstawicieli piśmiennictwa, jak i praktyków, uzależnianie płatności za transport od przedłożenia listu przewozowego, czy też dostarczenia go w określonym terminie, jest niezgodne z istotą przewozu oraz nie wynika z żadnych obowiązujących przepisów. Obowiązuje zasada, że za wykonane świadczenie należy się zapłata, natomiast wszystkie wynikłe szkody czy też straty powinny zostać wyjaśnianie niezależnie od zapłaty za wykonany przewóz. Przewoźnik ponosi odpowiedzialność jedynie za utratę lub niewłaściwe użycie dokumentów wymienionych w liście przewozowym i dołączonych do niego (dokumenty celne, sanitarne, techniczne etc.). Odpowiedzialność jest również ograniczona do wysokości odszkodowania w razie zaginięcia towaru. Reasumując Konwencja CMR nie przewiduje wątpliwej instytucji wstrzymywania lub odmowy płatności za wykonany transport niezależnie od przywoływanych w zleceniach powodów.

 

Opracowano na podstawie:

1. Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokół podpisania sporządzone w Genewie 19 maja 1956 r.,

2. Dąbrowski, Daniel. Art. 11. W: Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Komentarz. LEX, 2015,

3. Dąbrowski, Daniel. Art. 4. W: Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Komentarz. LEX, 2015,

4. Wyrok SA w Warszawie z dnia 17 grudnia 2014 roku, w sprawie o sygn. I ACa 971/14,

5. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny.