Blog prawniczy

Jak wynika z informacji zamieszczonej w dniu 20.07.2017 roku w serwisie internetowym Ministerstwa Rozwoju, rozpoczął się proces konsultacji publicznych i uzgodnień międzyresortowych projektu z dnia 14 lipca 2017 roku ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem powyższej ustawy ma być umożliwienie płynnego kontynuowania działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy – osoby fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą.

Znaczna część funkcjonujących w Polsce przedsiębiorstw prowadzona jest przez osoby fizyczne wpisane w CEIDG. Częstokroć są to przedsiębiorstwa z długoletnią tradycją i renomą, zatrudniające kilkadziesiąt, a nawet kilkaset osób (tu ciekawostka: przygotowywałem w 2012 roku i przeprowadziłem pierwszy w Kancelarii MBW proces przekształcenia osoby fizycznej prowadzącej jednoosobowo działalność gospodarczą w jednoosobową sp. z o.o., która zatrudniała jako osoba fizyczna niemalże 1000 osób). Jeżeli przedsiębiorca w odpowiednim czasie nie poczyni refleksji nad losami prowadzonej działalności i nie zabezpieczy jej na wypadek swojej śmierci (np. poprzez przekształcenie formy prowadzonej działalności), śmierć przedsiębiorcy będzie w zasadzie równoznaczna ze „śmiercią” jego przedsiębiorstwa.

Śmierć przedsiębiorcy związana jest bowiem z wieloma aspektami, które w zasadzie uniemożliwiają kontynuowanie działalności przez spadkobierców, w tym w szczególności:

1. wygasają decyzje administracyjne związane z prowadzoną działalnością, skierowane indywidualnie do zmarłego przedsiębiorcy (koncesje, licencje, zezwolenia etc.),

2. brak możliwości posługiwania się numerami NIP i REGON zmarłego przedsiębiorcy,

3. ograniczona możliwość posługiwania się firmą zmarłego przedsiębiorcy,

4. wygaśnięcie umów o pracę z pracownikami zmarłego przedsiębiorcy,

5. co do zasady wygasają pełnomocnictwa udzielone przez zmarłego przedsiębiorcę,

6. ograniczony dostęp do rachunków bankowych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

7. ewentualna konieczność uzyskiwania zgody sądu rodzinnego w przypadku małoletnich spadkobierców przedsiębiorstwa itd.

Projekt opisanej powyżej ustawy zawiera m.in. następujące możliwości i rozwiązania na wypadek śmierci przedsiębiorcy:

1) tymczasowy zarząd sukcesyjny do prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku:

a) zarządcą sukcesyjnym może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych,

b) zarządca może być powołany za życia przedsiębiorcy,

• powołanie zarządcy może także nastąpić w ten sposób, że udzielając prokury przedsiębiorca może za zgodą prokurenta zastrzec, że po śmierci przedsiębiorcy prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym,¹

• powołanie zarządcy przez przedsiębiorcę wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności,

c) w przypadku braku powołania przez przedsiębiorcę zarządcy sukcesyjnego, może on zostać powołany przez określone ustawowo osoby,

• uprawnienie wygasa z upływem dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy,

• powołanie zarządcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego,

d) powołanie zarządcy sukcesyjnego wymaga wpisu do CEIDG,

e) zarządca sukcesyjny jest umocowany do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku,

2) decyzje związane z przedsiębiorstwem nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy w przypadku, gdy zarządca sukcesyjny lub następca prawny przedsiębiorcy m.in. zapewnia spełnienie warunków do uzyskania rzeczonej decyzji,

3) umowy w zakresie działalności przedsiębiorstwa nie wygasają wskutek śmierci przedsiębiorcy, chyba że umowa stanowi inaczej lub wykonanie umowy zależy od osobistych przymiotów zmarłego przedsiębiorcy,

4) umowy o pracę zawarte przez przedsiębiorcę pozostają po jego śmierci co do zasady w mocy,

5) umożliwienie sądowego lub umownego działu spadku z tego powodu, że w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo,

6) ustawa zwalnia z podatku od spadków nabycie przedsiębiorstwa przez osoby, które będą je prowadziły, niezależnie od pokrewieństwa ze zmarłym przedsiębiorcą.

Próbę ustawowego uregulowania możliwości kontynuowania działalności przedsiębiorstw prowadzonych jednoosobowo przez osoby fizyczne po ich śmierci uznać należy generalnie za działania słuszne. Jest to niewątpliwie dobry kierunek. Proponowane zmiany nie są jednak pozbawione wad i nie eliminują wszelkich problemów występujących w praktyce. Tytułem przykładu:

• jeżeli główna działalność przedsiębiorstwa opiera się na decyzji związanej z przedsiębiorstwem (licencja, koncesja, zezwolenie), a zarządca sukcesyjny lub następca prawny przedsiębiorcy nie spełnia warunków do uzyskania rzeczonej decyzji, decyzja wygasa; skutki takiej sytuacji są łatwe do przewidzenia,

• zawieszenie obowiązujących umów związanych z przedsiębiorstwem do czasu ich potwierdzenia w przypadku ustanowienia zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy itp.

Konstatując stwierdzić należy, że niemożliwym jest udzielnie jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy w przypadku wejścia w życie przepisów opisywanego projektu ustawy lepszym rozwiązaniem będzie powołanie przez przedsiębiorcę zarządcy sukcesyjnego, czy też zmiana formy prawnej prowadzonej działalności wskutek przekształcenia. Jest to kwestia indywidualna i zależna od rozmiaru prowadzonej działalności, jej profilu, uzyskanych decyzji związanych z przedsiębiorstwem etc. Jedno jednak jest pewne – warto pomyśleć możliwie jak najwcześniej o zabezpieczeniu swojego przedsiębiorstwa (zazwyczaj będącego dorobkiem życia) na wypadek śmierci i nie zostawiać tego problemu swoim bliskim.

¹Projekt omawianej ustawy wprowadza zmianę w art. 1091 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którą prokurę będzie mógł udzielić także przedsiębiorca wpisany do CEIDG.